ประวัติโดยย่อ…หลวงปู่มั่น ภูริทัตโต
วัดป่าสุทธาวาส อ. เมือง จ. สกลนคร

ชาติกาล ๒๐ มกราคม พ.ศ. ๒๔๑๓
ชาติภูมิ บ้านคำบง ต.โขงเจียม อ.โขงเจียม จ.อุบลราชธานี
บรรพชา เมื่ออายุได้ ๑๕ ปี
อุปสมบท เมื่ออายุได้ ๒๒ ปี
มรณภาพ ๑๑ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๙๙ สิริรวมอายุได้ ๘๖ ปี

คติธรรมคำสอน
ของ
หลวงปู่มั่น ภูริทัตโต

ธรรมชาติของดีทั้งหลาย ย่อมเกิดแต่ของไม่ดี มีอุปมาดังดอกปทุมชาติ อัน สวย ๆงามๆ ก็เกิดขึ้นมาจากโคลนตมอันเป็นของสกปรก ปฏิกูลน่าเกลียด แต่ว่าดอกบัวนั้น เมื่อขึ้นพ้นโคลนตมแล้ว ย่อมเป็นสิ่งที่สะอาดเป็นที่ทัดทรงของพระราชา อำมาตย์ อุปราช และเสนาบดี เป็นต้น และดอกบัวนั้น มิได้กลับคืนไปยังโคลนตมนั้นอีกเลย

ฝึกตนดีแล้วจึงฝึกผู้อื่น ชื่อว่า ทำตามพระพุทธเจ้า ถ้าบุคคลไม่ทรมานตนให้ดีก่อนแล้ว และทำการจำแนกแจกธรรมสั่งสอนไซร้ ก็จักเป็นผู้มีโทษปรากฏว่า ปาปโก สทฺโท โหติ คือ เป็นผู้มีชื่อเสียงชั่วฟุ้งไปในจตุรทิศ
ธรรมของพระตถาคต เมื่อเข้าไปประดิษฐานในสันดานของปุถุชนแล้ว ย่อมเป็นของปลอมทั้งสิ้น (สัทธรรมปฏิรูป) แต่ถ้าเข้าไปประดิษฐานในจิตสันดานของพระอริยเจ้าแล้วไซร้ ย่อมเป็นของบริสุทธิ์แท้จริง และเป็นของไม่ลบเลือนด้วย
เมื่อยังเพียรเรียนแต่พระปริยัตธรรมฝ่ายเดียว ยังใช้การไม่ได้ดี ต่อเมื่อมาฝึกหัดปฏิบัติจิตใจจำกัดเหล่ากะปอมก่า คือกิเลสแล้วนั่นแหละ จึงจะยังประโยชน์ให้สำเร็จเต็มที่ และทำให้พระสัทธรรมบริสุทธิ์ ไม่วิปลาสคลาดเคลื่อนจากหลักเดิมด้วย
ได้สมบัติทั้งปวงไม่ประเสริฐเท่าได้ “ตน” เพราะ “ตน” เป็นบ่อเกิดแห่งสมบัติทั้งปวง
ใครผิดถูกดีชั่วก็ตามเขา ใจของเรามีเพียรระวังตั้งถนอม อย่าให้อกุศลวนมาตอม ควรถึงพร้อมบุญกุศลผลสบาย
ถือหลักความถูกต้องเป็นเข็มทิศชี้ทางเดินของ กาย วาจา ใจ ไม่เปิดช่องให้ความอยากอันไม่มีขอบเขตเข้ามาเกี่ยวข้อง เพราะความอยากดั้งเดิมเป็นไปตามอำนาจของกิเลสตันหา ซึ่งไม่เคยสนใจต่อความผิด-ถูก-ดี-ชั่ว
ความมั่งมีศรีสุข จะไม่บังเกิดแก่ผู้ทุจริตสร้างกรรมชั่ว มีมากเท่าไหร่ ย่อมหมดไป พ่อ-แม่-ปู่-ย่า-ตา-ยายที่สร้างบาปกรรมไว้ ผลกรรมนั้น ย่อมตกอยู่กับลูกหลานรุ่นหลังให้มีอันเป็นไป ผู้ทุจริตเบียดเบียนรังแกผู้อื่นจะหาความสุขความเจริญไม่ได้เลย
ดี-ชั่ว มิได้เกิดขึ้นมาเอง แต่อาศัยการทำบ่อยก็ชินไปเอง เมื่อชินแล้วก็กลายเป็นนิสัย ถ้าเป็นฝ่ายชั่วก็แก้ไขยาก คอยแต่จะไหลลงไปตามนิสัยที่ทำอยู่เสมอ ถ้าเป็นฝ่ายดี ก็นับว่าคล่องแคล่วกล้าขึ้นเป็นลำดับ
เราเกิดเป็นมนุษย์ มีความสูงศักดิ์มาก อย่านำเรื่องของสัตว์มาประพฤติ มนุษย์เราจะต่ำลงกว่าสัตว์ และจะเลวกว่าสัตว์อีกมากมาย อย่าพากันทำ ให้พากันละบาปบำเพ็ญทาน ทำแต่คุณความดี อย่าให้เสียชีวิตเปล่าที่มีวาสนาเกิดมาเป็นมนุษย์
การบำรุงรักษาตนคือใจเป็นเยี่ยม เยี่ยมยอดของโลกคือใจ ควรบำรุงรักษาด้วยดีได้ในดี คือได้ธรรมเห็นใจตนแล้วคือเห็นธรรม รู้ใจตนแล้วคือรู้ธรรมทั้งมวล
ใจ คือ สมบัติอันล้ำค่า คนพลาดใจ คือ ไม่สนใจปฏิบัติต่อใจดวงวิเศษในร่างนี้ จะผิดจะพลาดอยู่นั่นเอง เมื่อรู้ว่าใจเป็นสิ่งประเสริฐในตัวเราจึงไม่ควรให้พลาด เป็นมนุษย์ทั้งทีอย่าเป็นคนโง่เต็มตัว และเลวเต็มทน จะหาความสุขไม่เจอ
การตำหนิติเตียนผู้อื่น ถึงเขาจะผิดจริงก็เป็นการก่อกวนจิตใจตนเองให้ขุ่นมัวไปด้วย
ความเดือดร้อนวุ่นวายใจที่คิดแต่ตำหนิผู้อื่นจนอยู่ไม่เป็นสุขนั้น “นักปราชญ์ถือเป็นความผิดและบาปกรรมไม่มีดีเลย จะเป็นโทษให้ท่านได้สิ่งไม่พึงปรารถนามาทรมานอย่างไม่คาดฝัน”
การกล่าวโทษผู้อื่นโดยขาดการไตร่ตรอง เป็นการสั่งสมโทษและบาปใส่ตนให้ได้รับความทุกข์ จึงควรสลดสังเวชต่อความผิดของตน งดความเห็นที่เป็นบาปภัยแก่ตนเสีย ความทุกข์เป็นของน่าเกลียดน่ากลัว แต่สาเหตุที่ทำให้เกิดทุกข์ทำไมพอใจสร้างขึ้นเอง
เมื่อเกิดมาอาภัพชาติแล้ว อย่าให้ใจอาภัพอีก ผู้เกิดมาชาตินี้อาภัพแล้ว อย่าให้ใจอาภัพคิดแต่ผลิตโทษทำบาปอกุศลเผาผลาญตน ให้ได้ทุกข์เป็นบาปกรรมอีกเลย
“คนชั่ว” ทำชั่วได้ง่ายและติดใจ ไม่ยอมลดละแก้ไขให้ดี “คนดี” ทำดีได้ง่ายและติดใจกลายเป็นคนรักธรรมตลอดไป
เราต้องการของดี คนดีก็จำต้องฝึก ฝึกจนดี จะพ้นการฝึกไปไม่ได้ งานอะไรก็ต้องฝึกทั้งนั้น ฝึกงาน ฝึกคน ฝึกสัตว์ ฝึกตน ฝึกใจ นอกจากตายแล้วจึงหมดการฝึก คำว่า “ดี” จะเป็นสมบัติของผู้ฝึกดีแล้วแน่นอน
ผู้มีศีลสัตย์ เมื่อทำลายขันธ์ไปในสุคติในโลกสวรรค์ ไม่ตกต่ำเพราะอำนาจศีลคุ้มครองรักษาและสนับสนุนจึงสมควรอย่างยิ่งที่จะพากันรักษาให้บริบูรณ์ ธรรมก็สั่งสอนแล้ว ควรจะจำให้ดี ปฏิบัติให้มั่นคงจะเป็นผู้ทรงคุณสมบัติทุกอย่างแน่นอน
กายกับจิตเราได้มาแล้วมีอยู่แล้ว ได้มาจากบิดา-มารดาบริบูรณ์แล้ว จะทำให้เป็นศีลก็รีบทำ ศีลมีอยู่ที่นี่แล้วรักษาได้ไม่มีกาล ได้ผลไม่มีกาล
ผู้มีศีลย่อมเป็นผู้องอาจกล้าหาญ ผู้มีศีลย่อมมีความสุข “ผู้จักมั่งคั่ง บริบูรณ์ ไม่อด-ไม่ยาก-ไม่จน ก็เพราะรักษาศีลได้บริบูรณ์”
คุณธรรมยังผู้เข้าถึงให้เป็นผู้ฉลาดปราดเปรื่องเลื่องระบือมีความฉลาด กว้างขวางในอุบายวิธี ไม่มีความคับแค้นจนมุม”
ความไม่ยั่งยืนเป็นสิ่งที่ยิ่งใหญ่และแน่นอน ความยิ่งใหญ่ คือ ความไม่ยั่งยืน ชีวิตที่ยิ่งใหญ่ คือ ชีวิตที่อยู่ด้วยทาน ศีล เมตตาและกตัญญู
ชีวิตที่มีความดี อาจมิใช่ความยิ่งใหญ่ “แต่ชีวิตที่ยิ่งใหญ่ต้องอาศัยคุณความดีเท่านั้น…”
คนเราใหญ่แต่กาย ใหญ่แต่ชาติ ใหญ่แต่ชื่อ ใหญ่แต่ยศ ใหญ่แต่ความสำคัญตน แต่ความรู้ความฉลาดที่จะทำตนให้ร่มเย็นเป็นสุข ทั้งกายและใจโดยถูกทาง ตลอดทั้งให้ผู้อื่นได้รับความร่มเย็นเป็นสุขด้วย ไม่ค่อยเจริญเติบโต และไม่สนใจบำรุงให้ใหญ่โตด้วย จึงเกิดความเดือดร้อนกันทุกหนแห่ง ไม่เลือกเพศ วัย ชั้นวรรณะ”
ผู้มีปัญญา ไม่ควรให้สิ่งล่วงแล้วตามมา ไม่ควรหวังในสิ่งที่ยังมาไม่ถึง ผู้มีปัญญา ได้เห็นธรรมซึ่งเป็นปัจจุบันควรเจริญความเห็นนั้นไว้เนืองๆ ควรรีบทำเสีย ผู้มีปัญญา ซึ่งมีธรรมเป็นเครื่องอยู่มีความเพียรแยกกิเลสให้หมดไป จะไม่เกียจคร้าน ขยันหมั่นเพียรทั้งกลางวันและกลางคืน
คนที่หลงจึงต้องแสวงหา ถ้าไม่หลงก็ไม่ต้องหา จะหาให้ลำบากทำไม
อะไร ๆ ก็มีอยู่กับตัวเองอย่างสมบูรณ์อยู่แล้ว
ฝึกฝนสมาธิ กับ หลวงปู่มั่น

* วิธีปฏิบัติเบื้องต้น วิธีปฏิบัติตั้งแต่เบื้องต้นของการทำจิต คือ ให้พิจารณา
ผม ขน เล็บ ฟัน หนัง ท่านพระอาจารย์มั่นได้ให้เหตุผลว่า “ทุกคนที่เกิดมาได้ไป
ติด คือ ยึดมั่นถือมั่นไม่มีที่อื่นหรอก โดยเฉพาะก็มายึดมั่นถือมั่นที่ ผม ขน เล็บ
ฟัน หนัง นี้เอง ให้พยายามพิจารณาให้ได้ตามความจริงแก่การยึดถือ ผม ขน
เล็บ ฟัน หนัง เป็นสิ่งสวยงามบ่ได้ ด้วยสามารถแห่งกำลังสมาธิ ก็จะเป็นทาง
ไปสู่ความเป็นอริยเจ้าได้”

* คำแนะนำอบรมทางจิตใจ “กรรมฐาน ๕ มี ผม ขน เล็บ ฟัน หนัง ให้
พิจารณาให้เห็นตามความเป็นจริงด้วยสามารถแห่งสมาธิการพูดนั้นเป็นการง่าย
นิดเดียว แต่การทำนั้นเป็นของยาก เช่นพูดว่า “ทำนา” เพียงเท่านี้ เราทำกันไม่รู้
กี่ปีไม่รู้จักแล้ว (แล้ว=เสร็จ) และปริยัติที่เรียนมานั้นให้เก็บไว้ให้หมดก่อน ใช้แต่
การพิจารณาตามความเป็นจริงเพื่อให้เกิดความสงบอย่างจริงจังสมาธิก็ดี มี
คำว่า ขณิก-อุปจาร-อัปปนา และมีคำว่า วิตก วิจาร ปีติ สุข เอกัคคตา
แต่ถ้าเราจะให้ใจของเราเป็น ฌาน เรานั่งนึกว่า นี่วิตก นี่วิจาร นี่ปีติ นี่สุข
นี่เอกัคคตา มันจะเป็นฌานขึ้นมาไม่ได้ จึงจำต้องละถอนสัญญาภายนอกด้วย
สามารถแห่งอำนาจของสติ จึงจะเป็นสมาธิเป็นฌาน”ท่านพระอาจารย์มั่นได้
สอนแก่พระอาจารย์มหาทองสุข สุจิตฺโต (พระครูอุดมธรรมคุณ) ท่านได้บันทึก
คำสอนโดยย่ออีก ๑๑ ข้อ ที่หมู่บ้านแม่เจ้าทองทิพย์ อำเภอแม่สาย จังหวัด
เชียงราย ไว้ดังนี้

๑. การปฏิบัติทางใจ ต้องถือการถ่ายถอนอุปาทานเป็นหลัก
๒. การถ่ายถอนนั้น ไม่ใช่ถ่ายโดยไม่มีเหตุ ไม่ใช่ทำเฉยๆ ให้มันถ่ายถอนเอง
๓. เหตุแห่งการถ่ายถอนนั้นต้องสมเหตุสมผล ท่านพระอาจารย์มั่นอ้างเอา
พระอัสสชิแสดงธรรมในข้อที่ว่า เย ธฺมมา เหตุปฺปภวา เตสํ เหตุ
ตถาคโต เตสญฺจ โย นิโรโธ จ เอวํวาที มหาสมโณ…ธรรมทั้งหลายเกิด
–มาจากเหตุ พระตถาคตเจ้าทรงแสดงเหตุผลของธรรมทั้งหลายเหล่านั้นและ
ความดับไปของธรรมเหล่านั้น พระมหาสมณะ (คือพระพุทธเจ้า) มีปรกติตรัส
อย่างนี้
๔. เพื่อให้เข้าใจว่า การถ่ายถอนอุปาทานนั้นมิใช่ไม่มีเหตุและไม่สมควรแก่เหตุ
ต้องสมเหตุสมผล
๕. เหตุได้แก่การสมมติบัญญัติขึ้นแล้วหลงตามอาการนั้น เริ่มต้นด้วยการสมมติ
ตัวของตนเองก่อน พอหลงตัวเราแล้วก็ไปหลงผู้อื่น หลงว่าเราสวยแล้วจึงไปหลง
ผู้อื่นว่าสวย เมื่อหลงตัวของตัวผู้อื่นแล้วก็หลงวัตถุข้าวของนอกจากตัว กลับ
กลายเป็น ราคะ โทสะ โมหะ
๖. แก้เหตุ ต้องพิจารณากรรมฐาน ๕ คือ ผม ขน เล็บ ฟัน หนัง ด้วยสามารถ
แห่งกำลังของสมาธิ เมื่อเป็นสมาธิขั้นต่ำ การพิจารณาก็เป็นฌานชั้นต่ำ เมื่อ
เป็นสมาธิชั้นสูง การพิจารณาก็เป็นฌานชั้นสูง แต่ก็อยู่ในกรรมฐาน ๕
๗. การสมเหตุสมผล หมายถึง คันที่ไหนต้องเกาที่นั่นถึงจะหายคัน คนติด
กรรมฐาน ๕ หมายถึงหลง “หนัง” เป็นที่สุดเรียกว่าหลงกันตรงนี้ ถ้าไม่มีหนัง
คงจะวิ่งหนีกันแทบตาย เมื่อหลงทีนี้ก็ต้องแก้ที่นี้ คือ เมื่อกำลังสมาธิพอแล้ว
พิจารณาก็เห็นความเป็นจริงเกิดความเบื่อหน่ายเป็น ”วิปัสสนาญาณ”
๘. เป็นการเดินตามอริยสัจ เพราะเป็นการพิจารณาตัวทุกข์ ดังที่พระพุทธองค์
ทรงแสดงว่า …ชาติปิทุกข์ ชราปิทุกข์ พยาธิปิทุกข์ มรณัมปิทุกข์
ใครเกิดใครแก่ใครเจ็บใครตาย กรรมฐาน ๕ เป็นต้น ปฏิสนธิเกิดมาแล้ว แก่แล้ว
ตายแล้ว จึงชื่อว่า พิจารณากรรมฐาน ๕ เป็นทางพ้นทุกข์เพราะพิจารณาตัวทุกข์
จริงๆ
๙. ทุกขสมุทัย-เหตุเกิดทุกข์เพราะมาหลงกรรมฐาน ๕ ยึดมั่นไว้จึงเป็นทุกข์
เมื่อพิจารณาก็ละได้เพราะเห็นตามความเป็นจริง สมกับคำว่า รูปสฺมึปิ
นิพฺพินฺทติ เวทนายปิ นิพฺพินฺทติ สญฺญายปิ นิพฺพินฺทติ สงฺขาเรสุปิ
นิพฺพินฺทติ วิญฺญาณสฺมึปิ นิพฺพินฺทติ …เมื่อเบื่อหน่ายในรูป
(กรรมฐาน ๕) เป็นต้น แล้วก็คลายความกำหนัด เมื่อเราพ้น เราก็ต้องมีญาณ
ทราบว่า เราพ้น
๑๐. ทุกขนิโรธ-การดับทุกข์ เมื่อเห็นกรรมฐาน ๕ เบื่อหน่ายได้จริง ชื่อว่า
ดับอุปาทานความยึดมั่น ถือมั่น เช่น เดียวกับสามเณรสุมนะ ศิษย์ท่าน
พระอนุรุทธ์ พอปลงผมหมดศีรษะก็ได้สำเร็จเป็นพระอรหันต์
๑๑. ทุกขคามินีปฏิปทา-ทางไปสู่ที่ดับ คือ การเกิดมีปัญญา “สัมมาทิฎฐิ”
ปัญญาเห็นชอบ เห็นอะไร? เห็นอริยสัจ ๔ …อริยสัจ ๔ ได้แก่ ทุกข์ สมุทัย
นิโรธ มรรค การเห็นจริงแจ้งประจักษ์ด้วยสามารถแห่งสัมมาสมาธิ ไม่หลง
ติดสุขมีสมาธิเป็นกำลัง พิจารณากรรมฐาน ๕ ก็เป็นองค์มรรค

ปฏิปทา ท่านพระอาจารย์มั่นแนะนำไว้ว่า…”การฉันหนเดียว-การฉันใน
บาตร-การบิณฑบาต-การปัดกวาดลานวัด การปฏิบัติอุปัชฌาย์อาจารย์
การอยู่ป่าวิเวก เป็นศีลวัตรอันควรแก่ผู้ฝึกฝนขั้นอุกฤษฏ์ จะพึงปฏิบัติ”

คำสั่งสอนของยายที่คอยสะกิดใจอยู่เสมอแก่พระจารย์มั่น…
“ เจ้าต้องบวชให้ยาย เพราะยายก็ได้เลี้ยงเจ้ายาก”

วิธีสอนโดยทำตัวอย่างเป็นแบบของท่านพระอาจารย์มั่น ธุดงควัตร
ที่ท่านอาจารย์มั่นถือปฏิบัติเป็นประจำ..มี
๑. ปังสุกูลิกังคธุดงค์ คือ นุ่งห่มผ้าบังสุกุล นับตั้งแต่วันอุปสมบทมาตราบ
กระทั่งถึงวัยชรา(จึงได้ผ่อนใช้คหบดีจีวรบ้าง เพื่ออนุเคราะห์แก่ผู้ศรัทธา
นำมาถวาย)
๒. ปิณฑปาติกังคธุดงค์ ถือภิกขาจารวัตร เที่ยวบิณฑบาตมาฉันเป็นประจำ
(แม้อาพาธไปในละแวกบ้านไม่ได้ ก็บิณฑบาตในเขตวัด บนโรงฉันจน
กระทั่งอาพาธหนักไปไม่ได้ในปัจฉิมสมัย จึงงดบิณฑบาต)
๓. ปัตตปิณฑิกังคธุดงค์ ถือฉันในบาตร ใช้ภาชนะใบเดียวเป็นนิตย์
(จนกระทั่งถึงอาพาธหนักในปัจฉิมสมัยจึงงด)
๔. ขลุปัจฉาภัตติกังคธุดงค์ ถือการไม่รับอาหารที่ตามส่งภายหลัง คือ รับ
เฉพาะที่ได้มาในบาตร
๕. เอกาสนิกังคธุดงค์ ถือฉันหนเดียวเป็นวัตรตลอดมา แม้ถึงอาพาธหนัก
ในปัจฉิมสมัยก็มิได้เลิกละ
๖. อารัญญิกังคธุดงค์ ถือการอยู่เสนาสนะป่าห่างบ้านประมาณ ๒๕ เส้น
คือเที่ยวอยู่ตามโคนไม้บ้าง ในป่าธรรมดาบ้าง ข้างภูเขาบ้าง หุบเขาบ้าง
ในถ้ำ ในเงื้อมผาบ้าง หลีกเล้นอยู่ในที่วิเวกตามสมณวิสัย
๗. เตจีวริกังคธุดงค์ ถือผ้าไตรจีวรเป็นวัตร คือ มีผ้า ๓ ผืน ได้แก่ สังฆาฏิ
จีวร สบง (เว้นผ้าอาบน้ำฝนซึ่งจำเป็นต้องมีในสมัยนี้)

* ศีลเป็นเบื้องต้นของการปฏิบัติ ท่านพระอาจารย์มั่นปฏิบัติกิจประจำ
วันเป็นอาจิณวัตร เพื่อเป็นแบบอย่างแก่การปฏิบัติของสานุศิษย์ดังต่อไปนี้
เวลาเช้าออกจากกุฏิทำสรีรกิจ คือ ล้างหน้า บ้วนปาก นำบริขารลง
สู่โรงฉัน ปัดกวาดลานวัดแล้วเดินจงกรม พอได้เวลาภิกขาจารก็ขึ้นสู่
โรงฉัน นุ่งห่มเป็นปริมณฑลซ้อนสังฆาฏิ สบายบาตรเข้าสู่บ้านเพื่อ
บิณฑบาต กลับจากบิณฑบาตแล้วจัดแจงวางบาตรจีวรแล้วจัดอาหารใส่บาตร
นั่งพิจารณาอาหารปัจจเวกขณะทำภัตตานุโมทนา คือ ยถา สัพพี…เสร็จ
แล้วฉันจังหัน (ฉันเช้า) ฉันเสร็จก็ล้างบาตรเก็บบริขารขึ้นกุฏิทำสรรีรกิจ
พักผ่อนเล็กน้อยแล้วลุกขึ้นล้างหน้า
ไหว้พระสวดมนต์แล้วพิจารณาธาตุอาหาร-ปฏิกูล-ตังขณิก-อดีตปัจจเวกขณะ
แล้วชำระจิตจากนิวรณ์นั่งสมาธิพอสมควร
เวลาบ่าย ๓-๔ โมงกวาดลานวัด ตักน้ำใช้น้ำฉันมาไว้ที่อาบน้ำ ชำระกายให้
สะอาดปราศจากมลทิน แล้วเดินจงกรมจนถึงพลบค่ำจึงเข้ากุฏิ
เวลากลางคืนตั้งแต่พลบค่ำไป สานุศิษย์ก็ทยอยกันขึ้นไปปรนนิบัติ ท่านได้
เทศนาสั่งสอนอบรมสติปัญญาแก่สานุศิษย์พอสมควร แล้วสานุศิษย์ถวายการ
นวดเฟ้นพอประมาณ ท่านก็เข้าห้องไหว้พระสวดมนต์นั่งสมาธิแล้วพักนอน
ประมาณ ๔ ชั่งโมง เวลา ๐๓.๐๐ น. ตื่นนอน ล้างหน้าบ้วนปากแล้วปฏิบัติกิจ
อย่างในเวลาเช้าต่อไป…ท่านถือคติว่า… “เมื่อมีวัตรก็ชื่อว่า มีศีล ศีลเป็น
เบื้องต้นของการปฏิบัติ”
“ผิดมาตั้งแต่ต้น ฮวงเข่าบ่มี” เปรียบอุปมาเหมือนอย่างว่า “การทำนา
เมื่อบำรุงรักษาลำต้นข้าวดีแล้วย่อมหวังได้ซึ่งผลดังนี้” ท่านอาจารย์มั่น
เอาใจใส่ตักเตือนสานุศิษย์ให้ปฏิบัติศีลวัตรอันเป็นส่วนเบื้องต้นให้บริสุทธิ์
ไว้เสมอ

* ที่พึ่งเสมอชีวิต เมื่อมีศิษย์รูปใดไปอำลาท่านเพื่อออกแสวงหาที่วิเวก
บำเพ็ญสมณธรรม ท่านอาจารย์มั่นจะตักเตือนศิษย์รูปนั้นให้ยึดเอาองค์สมเด็จ
พระผู้มีพระภาคเจ้าเป็นตัวอย่าง เป็นแบบฉบับเสมอ แล้วท่านเล่าเรื่องที่เคยเป็น
มาแล้วในคราวแสวงหาวิเวกทางภาคเหนือแต่รูปเดียว ถูกโลกธรรมกระทบ
กระทั่งนานาประการ พิจารณา ๓ วัน ได้ความว่า ต้องยกธง ๓ สี อุปมาเหมือน
ธงชาติไทยแล้ว ปรากฏพระบาลีขึ้นมาว่า… “สุตาวโต จ โข ภิกฺขเว
อสุตาวตา ปุถุชฺชเนนาปิ ตสฺสานุโรธา อถวา วิโรธา เวทุปิตา ตถาคตํ
คจฺฉนฺติ ภควํมูลกา โน ภนฺเต ภควา ภควํเนตฺติกา ภควํปฏิสฺสรณา สาธุ
วต ภนฺเต ภควาเยว ปฎิภาตุ” แล้วพิจารณาได้ความว่า …
“ระหว่างพระอริยบุคคลผู้ได้สดับแล้วกับปุถุชนผู้มิได้สดับ ก็ย่อมถูกโลกธรรม
กระทบกระทั่งเช่นเดียวกัน แม้พระตถาคตก็ได้ถูกโลกธรรมกระทบกระทั่งมาแล้ว
แสนสาหัส ในคราวทรงบำเพ็ญทุกรกิริยาและการปฏิบัติตามพระธรรมวินัยนั้น
พระองค์มิได้ตรัสสอนให้เอาพระสาวกองค์นั้นองค์นี้เป็นตัวอย่าง ตรัสสอนให้
เอาพระองค์เองเป็นตัวอย่าง เป็นเนติแบบฉบับ เป็นที่พึ่งเสมอด้วยชีวิต”
ดังนี้

* วิธีหยั่งรู้หยั่งเห็น (ไตรวิธญาณ) ท่านพระอาจารย์มั่นสอนให้ฟังว่า การ
กำหนดรู้อะไรต่าง ๆ เช่น จิต นิสัย วาสนาของคนอื่นและเทวดา เป็นต้น ย่อมรู้
ได้ด้วยอาการ ๓ อย่าง อย่างใดอย่างหนึ่ง ดังนี้ …
๑. เอกวิธัญญา กำหนดพิจารณากายนี้ให้ปรากฏชัด จิตวางอุคคหนิมิตรวม
ลงถึง ฐิติจิต คือ จิตดวงเดิม พักอยู่พอประมาณ จิตถอนออกมาพักเพียงอุปจาระ
ก็ทราบได้ว่าเหตุนั้นเป็นอย่างนั้นอย่างนี้
๒. ทุวิธัญญา กำหนดพิจารณาเหมือนข้อ ๑ พอจิตถอยออกมาถึงอุปจาระจะ
ปรากฏนิมิตภาพเหตุการณ์นั้นขึ้น ต้องวางนิมิตนั้นเข้าจิตอีกครั้งหนึ่ง ครั้นถอย
ออกมาอีกก็ทราบเหตุการณ์นั้นๆ ได้
๓. ติวิธัญญา ปฏิบัติเหมือนในข้อ ๑ พอจิตถอยออกมาถึงขั้นอุปจาระจะปรากฏ
นิมิตภาพเหตุการณ์ขึ้นต้องวิตกถามเสียก่อนแล้วจึงวางนิมิตนั้น แล้วเข้าจิตอีก
ถอยออกมาถึงขั้นอุปจาระก็จะทราบเหตุการณ์นั้นได้ ความรู้โดยอาการ ๓ นี้
ท่านพระอาจารย์มั่นว่า… จิตยังเป็นฐิติ ขณะเป็นเอกัคคตามีอารมณ์เดียว
มีแต่สติกับอุเบกขาจะทราบเหตุการณ์ไม่ได้ต้องถอยจิตออกมาเพียงขั้นอุปจาระ
จึงมีกำลังรู้ได้ หากถอยออกมาถึงขั้นขณิกะหรือจิตธรรมดาก็ทราบเหตุการณ์
ไม่ได้เหมือนกันเพราะกำลังอ่อนเกินไป

ท่านพระอาจารย์มั่น อาศัยไตรวิธญาณนี้ เป็นกำลังในการหยั่งรู้หยั่งเห็น
เหตุการณ์ต่างๆ ทั้งที่เป็นส่วนอดีต ปัจจุบัน อนาคต และกำหนดรู้จิตใจ นิสัย
วาสนาของศิษยานุศิษย์ด้วย

ปรีชาญาณหยั่งรู้โดยวิธี ๓ ประการนี้ จึงควรเป็นเนติของผู้จะเป็นครู
อาจารย์ของผู้อื่นต่อไปธรรมอันน่าอัศจรรย์ในท่านพระอาจารย์มั่นที่แสดง
ตลอดมาไม่มีการสะทกสะท้าน ต่อมรณภัยแต่ประการใด แม้ในสมัยอาพาธหนัก
ท่านกล่าวด้วยว่า… “ใครจะสามารถรดน้ำให้ไม้แก่นล่อน กลับมีใบขึ้นมา
อีกได้ก็ลองดู”

* คติพจน์ คำที่เป็นคติแก่ศิษยานุศิษย์ของท่าน ดังนี้… “ดีใด ไม่มีโทษ
ดีนั้นชื่อว่าดีเลิศ ได้สมบัติทั้งปวงไม่ประเสริฐเท่าได้ตน เพราะตัวตนเป็นที่เกิด
แห่งสมบัติทั้งปวง”“การบำรุงรักษาสิ่งใดๆในโลก…การบำรุงรักษาตนคือใจเป็น
เยี่ยม จุดที่เยี่ยมยอดของโลก คือ ใจ ควรบำรุงรักษาด้วยดี”“ได้ใจแล้ว คือ
ได้ธรรม เห็นใจแล้ว คือ เห็นธรรม รู้ใจแล้ว คือ รู้ธรรมทั้งมวล ถึงใจตนแล้วคือ
ถึงพระนิพพาน”“ใจนี้คือ สมบัติอันล้ำค่า จึงไม่ควรอย่างยิ่งที่จะมองข้ามไป
คนพลาดใจคือ คนไม่สนใจปฏิบัติต่อดวงใจดวงวิเศษในร่างนี้ แม้จะเกิดสักร้อย
ชาติพันชาติ ก็คือ ผู้เกิดพลาดอยู่นั่นเอง”“ปริยัติ ปฏิบัติ ปฏิเวธ จะแยกกัน
ไม่ได้หนัง เนื้อ เอ็น กระดูก ต้องอิงอาศัยกันอยู่ฉันใดก็ดีปริยัติ ปฏิบัติ ปฏิเวธ
ก็อาศัยกันอยู่อย่างนั้นสัทธรรมสามอย่างนี้ จะแยกกันไม่ได้เลย”

ขอบคุณข้อมูลจาก : http://www.dhamma-ngam.com