เค้าโครงของพระพุทธศาสนา� โดย ท่านพุทธทาส ภิกขุ

หน้าที่ 1 – บัญญัติเฉพาะ
อาจจะศึกษาได้เองค้นคว้าได้เองจากหนังสือต่างๆเรื่องเค้าโครงนั้นสำคัญมากมันเหมือนกับการทำบ้านเรือนไม่ว่าเราจะมีไม้มากพอแต่ถ้าเราไม่มีความรู้ที่จะเอามาชนทำให้เป็นบ้านเป็นเรือนได้ก็ไม่สำเร็จประโยชน์การที่ท่านทั้งหลายตั้งใจมาจะหาความรู้ทางพุทธศาสนาในวันนี้เห็นว่าเราควรจะพูดกันถึงเรื่องเค้าโครงพระพุทธเจ้าท่านทรงได้ตรัสว่าแต่ก่อนจะดี

เดี๋ยวนี้ก็ดีบัญญัติเฉพาะเรื่องทุกข์กับความดับทุกข์เท่านั้นคำว่าบัญญัติในที่นี้หมายถึงเรื่องที่ทรงเอามาพูดมากล่าวมาทำให้มันเป็นเรื่องหรือเปิดเผยให้เป็นที่เข้าใจแก่คนทั่วไปก็หมายความว่าเอามาสอนนั้นเองท่านทรงยืนยันว่าอาจจะพูดกันแต่เรื่องทุกข์กับความดับทุกข์เราจงถือเป็นหลักว่าถ้าเรื่องอื่นๆนอกจากนี้ยังไม่ต้องพูดก็ได้จะต้องจำเรื่องความทุกข์กับความดับทุกข์ให้ได้นี้อะไรเป็นเบื้องต้นของเรื่องความทุกข์จะต้องเข้าใจกันซะก่อนแล้วจึงทำในทางที่ตรงกันข้ามมันก็จะดับทุกข์ถ้าจะถามกันว่าเราจะตั้งต้นเรียนเรื่องความทุกข์รวมถึงเรื่องถึงความดับทุกข์ด้วยนี่กันที่ไหนท่านทั้งหลายจงรู้ไว้มีความเข้าใจหรือเห็นอย่างแจ่มแจ้งว่าเราจะต้องตั้งต้นกันที่เรื่องตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ ถืออย่างนี้ถือว่าเป็น ก ข ค กา ของพระพุทธศาสนาที่เร่าจะเรียนก่อนสิ่งใดๆหรือเราจะเรียนภาษาอังกฤษเราก็ต้องคิดให้ดีๆเรียนภาษาไทยเริ่มต้นด้วย ก ข ค กา
อ่านเพิ่มเติม →

อัฏฐังคิกมรรคยอดศิลปะแห่งการดำเนินชีวิต โดย ท่านพุทธทาส ภิกขุ

หน้าที่ 1 – อัฏฐังคิกมรรค
ท่านทั้งหลายควรทบทวนความหมายของคำว่า ศิลปะ ให้ปรากฎอยู่ในใจเสมอ แล้วก็จะเข้าใจได้ว่าทำไมธรรมะจึงเป็นศิลปะ หรือบางที่ก็เป็นยอดของศิลปะด้วยซ้ำไป ความหมายของศิลปะนั้นโดยส่วนใหญ่มันหมายถึงงาม และสำเร็จประโยชน์และก็เป็นงานฝีมือ คือ ทำยาก มันงาม มันสำเร็จประโยชน์ตามที่ต้องการ ก็เป็นงานฝีมืออันละเอียด ศิลปะแห่งการมีชีวิต ในที่นี้หมายถึงต้องการให้มันมีชีวิตที่งดงาม และก็สำเร็จประโยชน์ตามคำมุ่งหมายของคำว่าชีวิต แล้วก็เป็นงานที่ละเอียดปราณีต น่าดูน่าเลื่อมใส เพราะว่ามันยาก สำหรับคำว่างามนั้นเป็นความหมายสำคัญของคำๆ นี้
อ่านเพิ่มเติม →

อาณาปานสติสำหรับนักศึกษา ตอนที่ 2 โดย ท่านพุทธทาส ภิกขุ

หน้าที่ 1 – จิตละเอียด
รู้จักที่นี้เมื่อท่านที่ทำอย่างที่วิ่งตามลมหายใจอยู่ก็จะได้รู้เช่นว่าถ้าลมหายใจมันยาวหรือมันนานถ้าลมหายใจมันสั้นก็จะได้รู้ว่ามันสั้น ในระยะสั้นที่นี้ถ้าเมื่อรู้ว่าลมหายใจมันยาวก็รู้ว่ามันยาวถ้าลมหายระเอียดก็รู้ว่าลมหายใจละเอียดเมื่อกำหนดพิกัดความยาวความสั้นความหยาบความละเอียดอย่างดีที่สุดเมื่อวิ่งตามที่นี้ละเอียดไปกว่านั้นดูให้ละเอียดไปกว่านั้นอีกก็คือว่าเมื่อลมหายในมันยาวและมันนานเรารู้สึกอย่างไรเมื่อลมหายใจมันสั้นๆมันรู้สึกอย่างไร สติหรือจิตใจเป็นอย่างไรอารมณ์เป็นอย่างไร จนกระทั้งรู้ว่าเมื่อลมหายใจยาวและละเอียดด้วยร่างกายของเราสบายหรือสงบลงมากลงคงรู้จักความสงบนี้ด้วยเมื่อลมหายมันสั้นหยาบคงรู้สึกว่าร่างกายไม่สงบเรียกว่ามันเป็นโรคหรือไม่สบายก็เลยรู้ได้โดยไม่ต้องมีใครบอกไม่ใช่รู้โดยคนบอกหรืออ่านหนังสือมาก็รู้ได้ว่าลมหายใจมันเนื่องกันอยู่กับร่างกายบางครั้งใจหยาบกายหยาบบาครั้งใจละเอียดกายละเอียดบางครั้งใจกำเริบร่างกายกำเริบลมหายใจสงบระงับร่างกายสงบระงับยิ่งเราสามารถทำให้ร่างกายสงบระงับเยือกเย็นได้อีกด้วยการทำให้ลมหายใจนั่นแหละสงบระงับเราจึงมีวิธีทำด้วยใช้จิตมากำหนดสิ่งที่มันละเอียดยิ่งขึ้นไปก่อนนี้หรือเวลานี้กำหนดที่ลมหายใจโดยตรงตัวลมหายใจ
อ่านเพิ่มเติม →

ธรรมะที่ควรรู้จักเพื่อทำงานให้สนุก โดย ท่านพุทธทาส ภิกขุ

หน้าที่ 1 – คนจิตทราม
เรามาพูดกันถึงตอนหัวรุ่งที่มีความหมายบางอย่างที่อาตมาคือว่าเป็นเวลาที่ค่อนข้างจะมีเรี่ยวแรงและอีกอย่างหนึ่งโดยธรรมชาติเวลาหัวรุ่งอย่างนี้ก็เป็นเวลาที่น้ำชาในถ้วยของท่านทั้งหลายก็ลดลงมากน้ำชาไม่ค่อยจะล้นถ้วยก็คือพร้อมที่จะฟังพร้อมที่จะคิดนี้มันก็เป็นธรรมชาติพอที่จะกล่าวได้ว่าทำไมพระพุทธเจ้าจึงตรัสรู้เวลาหัวรุ่งคือพูดได้ว่ามันเป็นเวลาที่พร้อมกว่าเวลาอื่นนั่นเองเป็นจุดตั้งต้นของวันใหม่ระบบประสาทอะไรต่างๆก็ยังใหม่ยังพร้อมที่จะรับฟัง ดังนั้นจึงเห็นว่าเวลาหัวรุ่งนี้เป็นเวลาที่ควรจะรู้จักใช้ให้เป็นประโยชน์หัวข้อเรื่องที่จะบรรยายในวันนี้ก็มีว่าทำงานให้สนุกเป็นสุขตลอดเวลาที่ทำงานเขาจะยกให้เป็นหนึ่งคำพูดประจำสำหรับอาตมาไปแล้วแต่ว่าวันนี้เราก็จะใช้ธรรมมะที่ควรรู้จักธรรมะที่ควรรู้จักเพื่อทำงานให้สนุกและมันเป็นสุขได้ตลอดเวลาที่ทำงานที่จะเป็นได้อย่างนั้นก็คือว่า เรามีธรรมะอะไรบางอย่างช่วยให้ทำได้ขอให้สนใจฟังว่าธรรมะมันคืออะไรทำงานให้สนุกเป็นสุขเมื่อเวลาทำงาน คนจิตทรามมันก็คิดไปทำนองสาระพาเฮโรสวนเสเฮฮาบางคนก็ว่าไปเป็นโสเภณีไปเป็นเกเป็นอะไรอย่างนั้นไปอีก มันจึงจะทำงานสนุกนั่นมันเป็นความคิดของคนจิตทรามจิตทรามมากๆอย่าไปสนใจดีกว่าทำงานให้สนุกมันสนุกด้วยธรรมะธรรมะเป็นเหตุให้สนุกแล้วก็คิดอย่างที่ว่ามีธรรมะนั่นเองใจความส่วนใหญ่มันก็อยู่ตรงธรรมะนั่นคืออะไร จะมาใช้เพื่องานให้สนุกได้อย่างไรหรือบางที่จะยิ่งไปกว่านั้นก็คือมันเป็นความสนุกอยู่ในตัวธรรมะแล้วเราไม่ต้องทำอะไรมากเพียงแต่เอาตัวธรรมะมาใช้ได้ก็เพียงพอดังนั้นเรามาเสียเวลาวินิจฉัยคำพูดเพียงคำเดียวว่าธรรมะๆพอสมควร คำว่าธรรมะๆนี้จึงถูกเข้าใจผิดอยู่มากคือได้รับการต้อนรับอย่างไม่เป็นธรรมและก็ได้รับความอักกะกันอยู่มากทีเดียวคือให้ผลมากกว่าที่คนสนใจเคารพนับถือเล่าลือกันอย่างนี้ก็เพื่อจะเข้าใจได้ง่ายๆเองนั่นก็ว่าธรรมะ
อ่านเพิ่มเติม →

รอยของพระธรรม โดย ท่าน พุทธทาส ภิกขุ

หน้าที่ 1 – สันติสุข
โลกนี้ก็มีสันติสุขทีนี้ยังจะเป็นประโยชน์แก่พระศาสนาเอง คือพระศาสนาไม่สาบสูญไปเสีย ยังมีชีวิตอยู่ นี่แหละประโยชน์ที่พึงจะได้ ที่อยู่อย่างนี้ก็นับว่ามากหลาย ขอให้ท่านทั้งหลายทำให้สำเร็จประโยชน์ เรามานั่งกันกลางดินนี่ก็เป็นเรื่องที่เราจะต้องกำหนดไว้ในใจ ข้อแรกก็ว่า ธรรมะนี่เกิดกลางดิน เพราะพระพุทธเจ้าท่านประสูติกลางดิน ท่านตรัสรู้กลางดิน ท่านสอนกลางดิน ท่านอยู่กลางดิน ท่านนิพพานคือตายก็กลางดิน นั่นมันเกี่ยวกับพระพุทธเจ้า ท่านสอนกลางดินโดยส่วนใหญ่พระไตรปิฎก นั้นเป็นสูตรที่กลับกันมันนั่งกันกลางดิน เพราะว่าธรรมะศาลาก็กลางดิน ก็จัดได้ทุกหนทุกแห่งไม่ว่าที่ไหน แผ่นดินจึงเป็นที่เกิดของธรรมะ เรามานั่งกันกลางดินก็ควรจะพอใจเป็นพิเศษกว่าการนั่งเรียนศึกษากันบนตึกราคาแพง อย่างที่มหาวิทยาลัย เป็นต้น เมื่อนั่งกลางดินมีจิตใจอย่างไรขอให้กำหนดไว้ให้ดีๆ ถ้าไปนั่งบนตึกเรียนมีจิตใจอย่างไรก็จะได้กำหนดเพื่อเปรียบเทียบกันดูและจิตใจชนิดไหนที่เหมาะจะศึกษาและปฏิบัติธรรมะข้อนี้ก็จะรู้ได้เอง การมีจิตใจต่ำ การมีความเป็นอยู่ต่ำ จิตใจมันก็ใฝ่สูง ถ้าจิตใจมันอยู่สูง จิตใจมันก็ไปต่ำ นี่ควรจะกำหนดข้อนี้ไว้ด้วย จะได้พยายามเป็นอยู่อย่างต่ำ อย่างง่าย อย่างถูกที่สุด ถ้าเป็นอย่างพระสาวกแล้วก็เป็นอยู่อย่างไม่ต้องใช้เงินเลย อย่างนี้เป็นต้น นั่นขอให้ตั้งสังเกต ตั้งแต่เรื่องเหล่านี้เป็นต้นไป ทีนี้เรื่องที่จะพูดกันวันนี้ เท่าที่ได้รับทราบมาเป็นความประสงค์จะให้พูดเรื่อง แนวการปฏิบัติเพื่อความเป็นอยู่ของพุทธบริษัท สำหรับจะได้ดำเนินตาม
อ่านเพิ่มเติม →

การศึกษาเพื่อรู้และมีธรรมะสำหรับความเป็นมนุษย์ โดย ท่านพุทธทาส ภิกขุ

หน้าที่ 1 – คนที่ไร้ประโยชน์
เราเลือกวิชาพุทธศาสนาเพื่อศึกษาเล่าเรียนและสอบไล่ได้ตามหลักสูตรนั้นมันเป็นเรื่องเล็กเรื่องใหญ่ก็คือเราจะรู้ธรรมะจะสามารถมีธรรมะอยู่กับเนื้อกับตัวตลอดไปในอนาคตเป็นเครื่องควบคุมหรือว่าหล่อเลี้ยงแล้วแต่จะเรียกให้ชีวิตนี้เป็นชีวิตที่เยือกเย็นสมกับที่เป็นมนุษย์มนุษย์ควรจะมีชีวิตที่เยือกเย็นคือมีความสงบสุขถ้าไม่มีชีวิตที่เยือกเย็นก็ป่วยการการที่มีความรู้ทำให้ชีวิตนี้เป็นชีวิตที่เยือกเย็นได้นั่นแหละมีค่ามากที่สุดสำหรับการเป็นมนุษย์เธอทั้งหลายจงสนใจในความจริงข้อนี้และทำให้สำเร็จประโยชน์คือเราจะมีธรรมะสำหรับความเป็นมนุษย์ของเราเรียนวิชาธรรมะเพื่อความเป็นมนุษย์ของเราจะได้รับผลดีที่สุด ไม่ใช่เพียงแต่ว่าเราเป็นนักเรียนเค้าบังคับให้เรียนหลักสูตรมีวิชาให้เลือกและเราก็เลือกนี้ก็ดีมากอยู่แล้วในการที่รู้จักเลือกเพราะนั้นพวกที่ไม่เลือกเอาพุทธศาสนาก็คงจะเห็นว่ามันเป็นเรื่องเรียนยากลำบากเหน็ดเหนื่อยและไม่ได้ประโยชน์อะไรมากนักเค้าจึงไม่เลือกเมื่อเราเลือกเราก็ควรมีเหตุผลของเราว่าทำไมเราจึงเลือกและเราได้รับประโยชน์อะไรเนี่ยจึงจะต้องพูดกันให้เข้าใจแจ่มแจ้งชัดเจนลงไปว่าธรรมะในพระพุทธศาสนาที่เราเลือกศึกษานี้จะนำมาซึ่งประโยชน์อย่างไร แล้วเราจะเรียนกันอย่างไรจึงจะมีจึงจะรู้และจะมีธรรมะนั้นวันนี้ก็ตั้งใจจะพูดข้อนี้ขอให้เธอทั้งหลายจงตั้งใจฟังให้ดีฟังให้รู้เรื่องฟังให้ดีจึงจะรู้เรื่องและเมื่อรู้เรื่องแล้วก็จะมีความรู้และมีปัญญาขอให้ฟังให้ดีอย่าคุยแข่งกับผู้พูดผู้เทศน์มันใช้ไม่ได้หลายๆอย่างทีเดียวคือจะเสียเวลาเปล่านะ อ่านเพิ่มเติม →

ศาสนาเปรียบเทียบแห่งสากลโลก โดย ท่านพุทธทาส ภิกขุ

หน้าที่ 1 – พระพุทธเจ้าประสูติ
แต่บางคนก็ยังไม่ทราบมันก็พูดกันได้ง่ายๆแต่กันลืมว่าพระพุทธเจ้าประสูติกลางดินพระพุทธเจ้าตรัสรู้กลางดินพระพุทธเจ้าสอนกลางดินพระพุทธเจ้าอยู่กลางดินพระพุทธเจ้านิพพานกลางดินให้ดูที่แผ่นดินมันมีความหมายสำหรับพระพุทธเจ้าอย่างไรเดี๋ยวนี้เราไม่ค่อยได้มาพูดกันกลางดินเราควรจะรู้สึกภาคภูมิใจแม้ศาสดาแห่งศาสนาอื่นก็เช่นเดียวกันเข้าใจว่าคงมีลักษณะอย่างนี้บ้างไม่มากก็น้อยอีกอย่างหนึ่งก็ใต้ต้นไม้ๆ เดี๋ยวนี้เรานั่งกันใต้ต้นไม้พระพุทธเจ้าประสูติโคนต้นไม้พระพุทธเจ้าตรัสรู้โคนต้นไม้พระพุทธเจ้าสอนส่วนใหญ่โคนต้นไม้ส่วนใหญ่ประทับอยู่โคนต้นไม้และในที่สุดก็นิพพานโคนต้นไม้อย่าเข้าใจว่านิพพานที่โรงพยาบาลหรือบนศาลาบนกุฏิวิหารอะไรพระองค์นิพพานกลางดินโคนต้นไม้เดี๋ยวนี้เราก็ได้มานั่งกันโคนต้นไม้เป็นการง่ายที่สุดที่จะทำในใจเป็นพุทธานุสติระลึกนึกถึงพระพุทธเจ้าผู้ประสูติกลางดินโคนต้นไม้เป็นต้น ดังที่กล่าวแล้วจึงขอให้ความรู้สึกอันนี้ติดใจท่านทั้งหลายไปเป็นเครื่องเตือนความทรงจำว่าเราได้มานั่งพูดกันในลักษณะอย่างนี้ในสถานที่อย่างนี้มีความหมายราวกับว่าในสถานที่อันศักดิ์สิทธิ์ที่สุดคือกลางดินโคนต้นไม้กลางดินโคนต้นไม้อันศักดิ์สิทธิ์ที่สุดก็เป็นที่ประสูติตรัสรู้สั่งสอนอยู่และนิพพานของพระพุทธเจ้าแต่บางคนอาจจะสงสัยว่าพูดแก้ตัวไม่มีที่นั่งที่ให้มันเหมาะสมกันแล้วก็พูดแก้ตัวเอาแหละจะว่าแก้ตัวเป็นส่วนที่แก้ตัวแต่จะขอร้องให้ทำความเข้าใจว่าในส่วนที่มันจะได้รับมากยิ่งไปกว่าการแก้ตัวนั้นมันมีอยู่มากคือการที่เราจะได้มีจิตใจเหมาะสมที่จะฟังหรือจะศึกษาพระธรรมแล้วเป็นอยู่คลายๆธรรมชาติมันก็จะเข้าใจเรื่องของธรรมชาติได้โดยง่ายเป็นเคยกับธรรมชาติมันก็รู้เรื่องของธรรมชาติได้โดยง่ายเรื่องของธรรม
อ่านเพิ่มเติม →

มาฆบูชาเทศนากัณฑ์ ๑ โดย ท่านพุทธทาส ภิกขุ

หน้าที่ 1 – วิเกตะบท
มาฆบูชาเทศนากัณฑ์ ๑ ( 1:44:05)
นะโม� ตัสสะ ภะคะวะโต อะระหะโต สัมมาสัมพุทธัสสะ นะโม ตัสสะ ภะคะวะโต อะระหะโต สัมมาสัมพุทธัสสะ นะโม ตัสสะ ภะคะวะโต อะระหะโต สัมมาสัมพุทธัสสะ อัพยาปัจชัง สุขังโลเก ปานะกูเตสุขังยะโม สุขาวิลากะตาโลเก กามานังกะมาสิกะโมอัสสะนิมาวิสะวินะโยเอตังเวกะระมังสุขัง นิขะโมสะกะจังสุโขตินะ

บัดนี้อาตมาภาพจะได้วิสัชนาของผู้มีพระภาคเจ้ามันเป็นที่พึ่งของเราทั้งหลายด้วยหัวข้อที่ยกมาเป็นวิเกตะบทนั้นกว่าจะยุติลงด้วยความสมควรแก่เวลาธรรมมาเทศนาในครั้งนี้ท่านทั้งหลายก็ทราบได้ดีอยู่แล้วว่าธรรมมานาสะปานาลกมาฆบูชาคือการบูชาอย่างยิ่งที่กระทำในวันนี้คือวันแห่งมาฆบูชาเป็นที่ระลึกแก่พระอรหันต์ทั้งหลายผู้ได้มาประชุมกันและมีการประกาศหลักพระพุทธศาสนาในที่ที่ตรงนั้นโดยพระอรหันต์สมเด็จสัมมาสัมพุทธเจ้าเรามาทำในใจให้สำเร็จประโยชน์พระสงฆ์ตามเหตุการณ์ที่มีอยู่ในวันนั้นทุกกันเถิด
อ่านเพิ่มเติม →

ธรรมะและผู้มีธรรมะ โดย ท่านพุทธทาส ภิกขุ

หน้าที่ 1 – ตัวธรรมชาติ
ก่อนอื่นทั้งหมดขอแสดงความยินดีในการมาสู่สถานที่นี้ในความประสงค์อย่างนี้เพื่อศึกษาธรรมะแล้วก็ขอต้อนรับด้วยที่นั่งของพระพุทธเจ้าเพราะเดี๋ยวนี้เรานั่งกันกลางดินเพราะพระพุทธเจ้าท่านประสูตกลางดิน ตรัสรู้กลางดิน สอนกลางดิน ที่อยู่ของท่านก็กลางดิน และในที่สุดท่านก็นิพพานกลางดินข้อนี้ช่วยกำหนดไว้ในใจ ถ้าชอบใจธรรมะของพระพุทธเจ้านั้นก็ควรจะรู้ไว้เสมอว่าท่านผู้เป็นผู้สอนธรรมะนั้นเกิดกลางดิน ตรัสรู้กลางดิน สอนกลางดิน อยู่กลางดิน และนิพพานคือตายกลางดินและโดยทั่วไปก็มักจะเป็นอย่างนี้ในทุกศาสนาไม่มีพระศาสดาองค์ใดตรัสรู้ในมหาวิทยาลัยไปค้นดูเถอะมันไม่มี มันมีแต่ในป่า ในเขา ในถ้ำตามเรื่องนั้นเราควรจะพอใจบ้างที่มานั่งกลางดิน พูดกันกลางดินตามแบบอย่างท่านเหล่านั้นเข้าใจว่าคงจะรู้สึกได้เองว่านั่งเรียนกลางดินอย่างนี้กับนั่งเรียนในตึกอย่างนั้นมันคงมีอะไรต่างกันถ้าสังเกตเป็นก็รู้สึกว่าต่างกันมากทีเดียวจิตใจต่างกันมากทีเดียวนั่งกลางดินมันเป็นธรรมชาติยิ่งนั่งบนตึกสูงเท่าไรก็ยิ่งผิดธรรมชาติ ทีนี้ธรรมะนี้มันเป็นเรื่องของธรรมชาติอย่างที่กล่าวได้ว่าเป็นตัวธรรมชาติ เป็นกฎของธรรมชาติ อ่านเพิ่มเติม →

ความสำคัญของสิ่งที่เรียกว่า ธรรม โดย ท่าน พุทธทาส ภิกขุ

หน้าที่ 1 – ชีวิต
คำนี้มีความหมายมากเหลือเกิน มีความหลายได้หลายสิบอย่าง แต่ความหมายที่รวบรัดที่สุดนั้นมันมีอยู่อย่างหนึ่ง ซึ่งจำเป็นที่ทุกคนจะต้องทราบว่าจะต้องประพฤติจนถือเอาประโยชน์ให้ได้ ให้เต็มตามความหมาย เพื่อไม่ให้ฟุ้งซ่านมากมายจะขอบอกกล่าวเพียงว่า ใจความสำคัญของคำคำนี้ก็คือ สิ่งที่เรียกว่าหน้าที่ หน้าที่คือคำที่ขอให้จำไว้และก็ประพฤติให้ได้จนได้รับประโยชน์ คำว่าหน้าที่ในภาษาที่พูดกันอยู่ทุกวันนี้ คือไม่ค่อยจะมีใครให้ความสำคัญถึงที่สุด แต่ที่จริงคำนี้มีความสำคัญถึงที่สุด โดยสรุปใจความก็ว่าสิ่งที่เรียกว่า หน้าที่นั้นมันคู่กันมากับสิ่งที่เรียกว่า ชีวิต นี่คอยมองความสำคัญของข้อนี้ว่าสิ่งที่เรียกว่าชีวิตนั้นเป็นสิ่งที่คู่กันมากับหน้าที่ หน้าที่นั้นมันคู่กันมากับชีวิต ถ้าไม่มีหน้าที่ชีวิตก็อยู่ไม่ได้ คือ ตาย หรือถ้าไม่มีชีวิตก็ไม่รู้ว่าอะไรมันจะทำหน้าที่ สิ่งที่มีชีวิตจะเป็นสิ่งที่ทำหน้าที่ แล้วสิ่งที่เรียกว่าหน้าที่นั้นก็หล่อเลี้ยงชีวิตเอาไว้ จึงมีความสำคัญเท่ากับความเป็นความตายของสิ่งที่เรียกว่าชีวิตนั่นเอง เดี๋ยวนี้ดูเหมือนว่าจะให้ความสำคัญกันเพียงเป็นสิ่งประกอบเบ็ดเตล็ดเล็กๆ น้อยๆ เรื่องทำมาหากินเป็นส่วนใหญ่ และก็สนใจธรรมะกันเล็กๆ น้อยๆ หรือเป็นเรื่องของคนที่แก่ชราแล้ว เป็นต้น
อ่านเพิ่มเติม →

อุดมคติอนุบาล โดย ท่าน พุทธทาส ภิกขุ

หน้าที่ 1 – อนุบาล
มันก็จะมีปัญหาอยู่บ้างเหมือนกันคือคำว่า อนุบาล อนุบาล นี้มันหมายถึงอะไรกันแน่ คำว่าอนุ ไม่ได้แปลว่าน้อยอย่างเดียว มันแปลว่ารองลำดับ หรือตามลำดับ หรืออะไรได้อีกด้วย ทีนี้เราเรียกว่าอนุบาลก็หมายถึงเด็กเล็กๆ คงจะความหมายคำว่าน้อย เลยกลายเป็นเด็ก ทีนี้ก็จะอนุบาลกันในรูปไหน ถ้ามันไม่เรื่องทางจิตใจเข้าไปรวมอยู่ด้วยแล้ว การอนุบาล ศึกษาอนุบาลก็ไม่ผิดอะไรกับการเลี้ยงลิงแหละ ซึ่งมันไม่มีความหมาย เพราะฉะนั้นต้องนึกให้ดีว่าหัวใจของมันอยู่ตรงไหน ทำไมจึงต้องมีการศึกษาประเภทนี้ นี้เป็นข้อแรกที่อาตมาอยากจะทำความเข้าใจ เหตุผล ไม่ต้องมีการศึกษาระบบนี้ ข้อนี้มันลึก มันอยู่ลึก ต้องเรียนรู้ถึงเรื่องของมนุษย์ โดยเฉพาะสัญชาตญาณซึ่งเป็นสิ่งที่มีประจำอยู่ในสิ่งที่มีอยู่ในสิ่งมีชีวิตทั้งหลายทั้งปวง ไม่ว่าจะเป็นอะไร ถ้ามันเป็นสิ่งมีชีวิต มันก็มีความรู้สึกได้เองที่เรียกว่าสัญชาติญาณ มันเป็นของที่ธรรมชาติให้ติดตัวมาเป็นสมบัติ ถ้าไม่มีสัญชาตญาณแล้วมันก็มีชีวิตไปไม่ได้ ฉะนั้นมันต้อมีสัญชาติญาณ สำหรับจะให้รู้การดำรงชีวิต นี่สัญชาติญาณก็มีหลายแขนง
อ่านเพิ่มเติม →

การเก็บความโกธรใส่ยุ้งฉาง โดย ท่าน พุทธทาส ภิกขุ

หน้าที่ 1 – ฆราวาสผู้บรรลุมรรคผล
กระทั่งเป็นฆราวาสผู้บรรลุมรรคผลในระดับของฆราวาสด้วย และขอให้สนใจที่จะจับเอาใจความว่าลักษณะอย่างนี้ให้ได้ให้มากที่สุด ก็อย่างที่เรื่องสตุลชีวีเขาก็เห็นกันว่าเป็นเรื่องของเปรตของพระในวัดที่อยู่อย่างแคบๆแล้วแสดงให้เห็นว่า แม้อยู่ที่บ้านเป็นครอบครัว เป็นหมู่บ้าน เป็นบ้านเมือง เป็นประเทศมีหลักอันนั้นไปใช้ในโลกนี้ เป็นโลกที่มีสันติภาพได้ง่าย ในความรักพื้นฐานที่ว่าทุกคนนั้นเกิด แก่ เจ็บ ตายด้วยกัน ว่าเราอยุ่ตัวคนเดียวในโลกไม่ได้ซึ่งเป็นตัวอย่างนี้วิญญาณของสังคมโยมอย่างแท้จริงอย่างสูงสุด เพื่อไม่ให้มันสะเพราะที่จะลงทุนน้อยหรืออย่างต่ำโดยยึดหลักได้ผลมากและสูง เดี๋ยวนี้มันอยู่ในลักษณะตำน้ำพริกละลายแม่น้ำ ฆ่าช้างเอางากันทั้งหมดทั้งโลก ทำลายโลก ทำลายวัตถุและจิตใจ เมื่อมีอย่างนี้มีได้ในประเภทฆราวาส ที่ว่าครองเรือน โดยมีความหมายว่ามันเป็นผู้รู้ พูดน้อยและผูกจิตอยู่กับสันติ เป็นการกลมกลืนธรรมชาติ คือให้มันตามธรรมชาติ ให้มันมากสุดเท่าที่จะมากได้ แต่เรารู้สึกว่ามันเป็นกิเลสของคนสมัยนี้มากเกินว่าที่จะทำให้สอดคล้องกับธรรมชาติ ไม่มีใครเชื่อคำพูดชนิดนี้ ผมก็ทราบอย่างที่ว่าอาตมธรรมธีก็พูดว่าอยู่กันอย่างหมู่บ้าน อย่าอยู่กันอย่างนคร หรือมหานครจะมีสันติภาพที่ว่า เราท้อผ้ากันใช้เองทุกคนดีกว่าท้อผ้าขึ้นมาโดยผลิตในเครื่องจักร ไม่มีใครเข้าใจเพราะว่ามันละโมปในเรื่องรวย ในเรื่องสวย ในเรื่องอร่อย ในเรื่องอันมากเกินและปัญหามันก็มีมากพอๆกัน ก็อยู่กันอย่างธรรมชาติเป็นหมู่บ้านเล็กๆกระจัดกระจายทั่วกันหมดอย่าไปอยู่กานอย่างในกรุงเทพฯ มันก็มีสันติภาพมากกว่าเพียงแต่ว่ามันไม่เจริญ
อ่านเพิ่มเติม →

การทำชีวิตให้มีธรรมะ โดย ท่าน พุทธทาส ภิกขุ

หน้าที่ 1 – ชีวิต
โดยเฉพาะอย่างยิ่งเกี่ยวกับกับธรรมชาตินี่ก็อย่างกับคนละโลกจริงๆ คนที่อาศัยอยู่ในสถานที่ที่ต่างกันเช่นนี้หรือก็มีความคิดและรู้สึกต่างกันในตามแบบนั้นๆ ก็จะมีความรู้สึกอะไรจากการเป็นอยู่อย่างของตน อย่างง่ายที่อย่างนั้น อย่างที่กำลังอยู่ที่นี่ก็ขอได้สนใจก็ขอให้เก็บเอาไปเป็นทุนศึกษาธรรมะต่อไปข้างหน้า จึงจะพูดถึงปัญหาขัดข้องในการศึกษาธรรมะแก่ท่านทั้งหลายพอสมควร ในตัวธรรมะแท้จริงไม่ใช่ตัวหนังสือและไม่ใช่เรียนได้จากหนังสือ ธรรมะที่แท้จริงต้องเรียนจากความรู้สึก ที่มีอยู่ในใจ ถ้าเรียนจากอย่างนั้นเราก็จะรู้ธรรมะ เรียนจากหนังสือเราก็จะรู้หนังสือ เรียนด้วยบันทึกที่เขาบันทึกอะไรกันไว้เป็นเครื่องช่วยจำอย่างนี้เสียมากกว่า สิ่งที่ได้ขาดไปมันไม่ใช่มีค่ามีความหมาย สิ่งที่เราจะต้องทำความรู้สึกโดยตรงขึ้นมา เพื่อเป็นบทเรียนสรุปการศึกษา มันก็ใช่คำพูดคำหนึ่งที่อยากจะให้สนใจและจำเอาไว้ คือโดยใจความที่ว่าสิ่งที่ได้ผ่านโดยความรู้สึกแล้ว มันเป็นเรื่องฝ่ายจริงฝ่ายวิญาณอยู่ ไม่ใช่วัตถุแต่อันที่จริงแต่โดยเหตุจิตและวิญญาณเกี่ยวข้องกับวัตถุอยู่บ้างก็ธรรมดาเพราะมันต้องเกี่ยวข้องอยู่บ้างแต่ความมุ่งหมายอันแท้จริงคือมุ่งฝ่ายวิญญาณคือความรู้แจ้ง คือทุกอย่างที่ผ่านไปในชีวิตย่อมผ่านไปอย่างที่เป็นไปทั้งนั้นเลย ทุกเรื่องเลยและเราก็มี่สติปัญญาเจริญเติบโตมาก็ด้วยสิ่งนี้แหละ ด้วยสิ่งนี้มันขยายตัวออกไป สติปัญญามันก็ขยายตัวออกไป
อ่านเพิ่มเติม →

การมีธรรมะในการครองชีวิต โดย ท่านพุทธทาส ภิกขุ

หน้าที่ 1 – กฎธรรมชาติ
เพื่อเป็นหนทางพร้อมทั้งแสงสว่างสิ่งที่เรียกว่าชีวิตธรรมะๆคำนี้มันแปลยากเพราะว่ามันหมายถึงทุกสิ่งทุกอย่างไม่ยกเว้นอะไรท่านทั้งหลายคงจะประหลาดใจที่ได้ฟังว่าภาษาบาลีคำนี้ว่าธรรมะๆเป็นทุกสิ่งทุกอย่างไม่ยกเว้นอะไรในภาษาไทยเขาไม่แปลกันเขาแปลไม่ได้ภาษาอื่นๆก็พยายามแล้วก็แปลไม่ได้ในที่สุดต้องใช้คำว่าธรรมะๆตามภาษาเดิมอยากจะแปลได้แปลว่าสิ่ง สิ่งไม่มีอะไรที่มีใช่สิ่งธรรมะคือคำสั้นๆมันหมายถึงตัวธรรมชาติ ส่วนตัวของธรรมชาติเองด้วยตัวคนกฎเกณฑ์ของธรรมชาติด้วย หน้าที่ๆตามกฎของธรรมชาตินั้นด้วยแล้วก็ผลที่เกิดมาจากหน้าที่นั้นๆด้วยมันก็เลยไม่ยกเว้นอะไรทั้งพระเป็นเจ้ารวมเรียกคำๆเดียวว่าธรรมะแต่ในความหมายมากมายนั้นเราเอามาเพียงอย่างเดียวหน้าที่ๆถูกต้องตามกฎเกณฑ์ของธรรมชาติ ขอย้ำอีกครั้งธรรมชาติกฎของมันหน้าที่ผลของมันจากการปฏิบัติหน้าที่มัน 4 ความหมายเอามาแต่ความหมายเดียวความหมายที่ 3 คือหน้าที่ๆ หน้าที่ที่ถูกต้องตามกฎเกณฑ์ธรรมชาตินั่นคือสิ่งที่พูดกันในวันนี้สำหรับสิ่งที่มันหมายถึงทุกสิ่งๆแล้วมันแปลกที่ว่าไอ้ธรรมชาติ ธรรมดาธรรมชาติก็เรียกว่าธรรมะที่มันเหนือธรรมชาติคือธรรมะคือธรรมชาติภาษาบาลีธรรมะมันหมายถึงธรรมชาติเหนือธรรมชาติที่เป็นกฎที่ตายตัวที่สำคัญๆเขียนไม่ได้ละเมิดไม่ได้อะไรไม่ได้ธรรมะในความหมายที่ 3 ที่ถูกต้องตามหน้าที่ตามกฎของธรรมชาติในความหมายที่ 3 คือถูกต้องตามหน้าที่ตามกฎของธรรมชาตินั่นคือเรียกว่าแสงสว่างนำมาใช้เป็นเครื่องส่องหนทางในสิ่งที่เรียกว่าชีวิตๆในทุกความหมาย อ่านเพิ่มเติม →

ธรรมะภาคปฏิบัติ โดย ท่านพุทธทาส ภิกขุ

หน้าที่ 1 – ลักษณะของการปฏิบัติ
ที่จริงหัวข้อนี้ก็ดีอยู่ก็จะได้พูดเรื่องลักษณะของการปฏิบัติกันเสียทีและก็ควรพูดกันอย่างธรรมดาสามัญด้วยคำสามัญที่เป็นเรื่องของธรรมชาติธรรมะภาคปฏิบัติก็คือธรรมะในส่วนที่เป็นการปฏิบัติธรรมะนั้นในส่วนที่เป็นปริยัติก็มีส่วนที่เป็นปฏิบัติก็มี ปติเวชก็มีคือเรื่องการเรียนก็มี เรื่องการกระทำก็มี เรื่องผลของการกระทำก็มีเดี๋ยวนี้ท่านกำหนดให้พูดเรื่องธรรมะในภาคปฏิบัติก็จะได้พูดกันในเรื่องของการปฏิบัติ วิธีการปฏิบัติเป็นส่วนใหญ่ การปฏิบัติธรรมะก็คือปฏิบัติพรมจันทร์พูด๓ษาวัดวาสักหน่อยก็เรียกว่าการประพฤติพรมจันทร์ปฏิบัติธรรมะนั้นคือการปฏิบัติพรมจันทร์ในความหมายทั่วไป มันก็คือทำหน้าที่ของมนุษย์เพราะว่าธรรมะนั้นตามภาษาบาลีในอินเดียแท้ๆแปลว่าหน้าที่ธรรมะคือหน้าที่ของมนุษย์มนุษย์คือหน้าที่จะทำให้ดีที่สุดจะมีข้อปฏิบัติหรือรายละเอียดก็ว่าเรื่องหนึ่งแต่ในชั้นนี้ขอให้รู้ว่าธรรมะแปลว่าหน้าที่ดังนั้นการปฏิบัติธรรมะคือการทำหน้าที่ของมนุษย์เดี๋ยวนี้ก็ดูการปฏิบัติท่านจะเห็นความสำคัญของการปฏิบัติจะเป็นธรรมะก็ดีหรือจะเป็นอะไรอื่นก็ดีถ้าไม่มีการปฏิบัติก็ไม่มีอะไรอื่นอะไรจะมีความรู้ไปถึงไหนมันก็ไม่มีผลอะไร
อ่านเพิ่มเติม →

ประโยชน์การเป็นพุทธบริษัท โดย ท่านพุทธทาส ภิกขุ

หน้าที่ 1 – ปรินิพพาน
ขอให้แต่ละคนหรือแต่ละพวกลองแยกแยะเอาเองกำหนดเอาเองสำหรับตอบปัญหาของตนของตนคงจะพอสำเร็จประโยชน์ได้โดยที่ไม่ต้องพูดหลายครั้งหลายหนในข้อแรกที่สุดนี้ก็อยากจะเตือนกันสักหน่อยก่อนว่าการมาศึกษาหรือฟังธรรมะที่นี่เรามีกันในลักษณะดังนี้คือ อย่างที่นั่งอยู่กลางดินในบรรยากาศชั้นนี้ขอให้ระลึกนึกถึงว่ามันคล้ายกับบรรยากาศในครั้งพุทธกาลในภูมิประเทศที่คล้ายกันกับพระพุทธเจ้าท่านแสดงธรรมคือการอยู่กันอย่างป่าป่าใช้คำอย่างนี้มีใจความสำคัญที่ว่าใกล้ชิดธรรมชาติมีโอกาสสัมผัสธรรมชาติได้เต็มที่ก็มีจิตใจธรรมชาติช่วยปรุงแต่งให้อย่างมีความเหมาะสมที่จะเข้าใจธรรมะเพราะเรื่องของธรรมะก็คือเรื่องของธรรมชาตินี้ขอจะจดจำหัวข้อแรกว่าเรื่องของธรรมะก็คือเรื่องของธรรมชาติในฐานะที่เป็นตัวธรรมชาติเองก็มีในฐานะที่เป็นกฎธรรมชาติก็รู้ธรรมชาติแล้วก็ปฏิบัติให้ตามกฎของธรรมชาติแล้วก็ต้องรับผลตามหลักเกณฑ์ของธรรมชาติมากไปกว่านั้นก็ได้นี่มันกลายเป็นเรื่องของธรรมชาติไปหมดขอให้มีความรู้สึกในข้อนี้ด้วยเราที่คงจะพอใจในการนั่งกลางดินมันง่ายแก่การที่จะระลึกนึกถึงพระพุทธองค์คือสมเด็จพระบรมศาสดาสัมมาสัมพุทธเจ้าผู้มีพระภาคพระองค์นั่นว่าเป็นพระพุทธองค์อย่างนั้นท่านก็ยังเป็นบุคคลที่ประสูติกลางดิน ตรัสรู้ก็มานั่งกลางดิน อยู่กันอย่างพื้นดินกุฏิพื้นดินห้องสอนกลางดิน
อ่านเพิ่มเติม →

ศาสนาของคู่กันกับชีวิต โดย ท่านพุทธทาส ภิกขุ

หน้าที่ 1 – ปัญหาเฉพาะหน้า
แล้วปฏิบัติให้มันถูกต้องตามนั้นนี้เป็นของคู่กันกับชีวิตจริงๆก็จะได้รับประโยชน์จากธรรมะเต็มตามความหมายได้รับสิ่งที่ดีที่สุดที่มนุษย์ควรจะได้รับแต่บุคคลโดยมากไม่ค่อยสนใจและยังไม่มีความรู้ชัดเจนว่าธรรมะนั้นคืออะไรขอให้สนใจเป็นพิเศษในข้อนี้ไม่ว่าจะรู้ว่าธรรมะนั้นมันเป็นอย่างไรคำว่าธรรมะธรรมะแปลว่าหน้าที่ที่ถูกต้องแก่ความรอด หน้าที่ที่คนจะต้องประพฤติกระทำให้ถูกต้องแก่ความรอดของตน สิ่งที่จะแบ่งเป็นความรอดนั้นอาจจะแบ่งได้ 2 ชั้น รอดทางร่างกายคือไม่ตายนี้ก็อย่างหนึ่ง แล้วก็รอดทางจิตคือจิตไม่ถูกกิเลสบีบคันให้มีความทุกข์ก็คือรอดจากความทุกข์นี้ชั้นหนึ่งโดยมากสนใจกันแต่เรื่องตายและไม่สนใจจะรอด ไม่สนใจเรื่องรอดจากความทุกข์คือการบีบคันของกิเลสจึงมีการถูกบีบคันอย่างกิเลสที่มีอยู่ทั่วๆไปหรือตลอดเวลาหาความสุขมิได้ยังนอนหลับยาก ยังเป็นโรคประสาท โรคจิต โรคบ้า แล้วก็ตายไปก็มีฆ่าตัวเองตายก็มีนี้ก็ไม่สนใจในเรื่องความรอดในฝ่ายจิตใจ จิตใจถูกบีบคันอยู่ด้วยกิเลสสักเท่าไรนี้เป็นสิ่งที่ควรจะทราบกันไว้มันถูกบีบคันด้วยกิเลสมากเหลือเกินมากยิ่งกว่ามากจึงจะเปรียบโดยอุปมาก็เหมือนอย่างว่าบุคคลก็ถูกโยงขึ้นไปข้างบนด้วยกิเลสประเภทความยาก ความหวัง ความต้องการ หรือความหวังหวังที่ตนจะได้ชอบใจนี่ข้างบนก็ถูกดึงไปอย่างนี้ ข้างล่างก็ถูกดึงอยู่ด้วยความกลัว ความหวาดระแวงว่าตัวจะไม่ได้สิ่งที่ตัวชอบใจ อ่านเพิ่มเติม →

อะไรมันรวมอยู่สิ่งที่เรียกว่า “ตัวกู” โดย ท่านพุทธทาส ภิกขุ

หน้าที่ 1 – ลิ้น กาย ใจ
แต่มันก็ยากว่าเรื่องอะไรดีเรื่องธรรมะนั้นมันยุงไม่รู้ว่าเรื่องอะไรเพราะธรรมะมันเต็มไปด้วยหลาย
10 เรื่อง หลาย 100เรื่อง เรื่องอะไรเรื่องธรรมะทั้งนั้นเราต้องการธรรมะที่ใช้ดับทุกข์ได้และเราก็ต้องการรู้ตัวธรรมะที่เป็นตัวความทุกข์ด้วยเหตุปัจจัยตามธรรมชาติที่มันก่อให้เกิดทุกข์แต่เดี๋ยวนี้การรู้ธรรมะของเรายังไม่พอเราเลยดับทุกข์กันไม่ได้คนยังเป็นโรคประสาทมากกว่าแมวคนเกือบทุกคนเป็นโรคประสาทไม่มากก็น้อยแต่จะหาแมวที่เป็นโรคประสาทสักตัวหายากลองไปสังเกตดูคนมีธรรมะทำไมเป็นโรคประสาทกว่าแมว
แมวเราถือว่ามันไม่มีธรรมะ
อ่านเพิ่มเติม →

อาณาปาณะสติภาวนาสำหรับนักศึกษา โดย ท่านพุทธทาส ภิกขุ

หน้าที่ 1 – ศีลสมาธิปัญญา

แล้วว่าท่านจะเป็นศีลสมาธิปัญญา ศีลคือการเตรียมกายวาจาหรือส่วนร่างกายไว้ให้พร้อมสำหรับการเกิดแห่งปัญญาอย่างที่เป็นเครื่องตัดกิเลสสมาธิก็เป็นเครื่องเตือนจิตไว้ให้พร้อมที่จะเกิดปัญญาหรือญาณเพื่อเป็นเครื่องตัดกิเลสเราก็ได้รับผลแห่งการไม่มีกิเลสคือพระนิพพานในระดับสูงสุดหรือว่าในระดับต้นๆชั่วขณะที่มันเป็นความสุขอย่างเดียวกันขึ้นชื่อว่าความหมายของนิพพานมันก็ต้องหมายความว่าเย็นหรือดับไฟแห่งความร้อนมันก็ได้ความเย็นทีนี้มาดูกันให้ชัดลงไปว่าสมาธินั้นเป็นอย่างไร

ที่มีศีลก็มีร่างกายเหมาะสมที่จิตจะเป็นสมาธิเท่าที่จะทำได้มันก็จึงทำสมาธิการฝึกสมาธิย่อมได้สิ่งที่สำคัญที่สุดอีกสิ่งหนึ่งเรียกว่าสติเมื่อมีการฝึกสมาธิอยู่ก็มีการฝึกสติไปด้วยตลอดเวลาความสำคัญของสติเหนือที่จะประมาณได้ถ้าว่าไม่มีสติปัญญาก็เป็นหมันจะอาวุธที่คมที่สุดมีสมรรถนะมากแต่ถ้าไม่เอามาใช้ก็ไม่มีประโยชน์อะไรถ้ามีสติคือการระลึกมันก็ระลึกถึงปัญญานั่นเองมันก็เท่ากับเอาอาวุธอันวิเศษนั่นมาใช้ฆ่าศัตรูได้มันก็ได้รับประโยชน์เดี๋ยวนี้เราโดยมากก็มีปัญญาแต่แล้วก็ไม่มีสติให้ปัญญาเกิดขึ้นเพราะมันมีเหตุการณ์เฉพาะหน้าในแต่ละวันเราก็มีเหตุการณ์เฉพาะหน้าทางตาบ้าง ทางหูบ้าง ทางจมูกบ้าง ทางลิ้นบ้าง ทางผิวหนังบ้าง ทางจิตบ้างและเราก็พ่ายแพ้เหตุการณ์เหล่านั้นในบางกรณีก็ไปหลงรักบ้าง
อ่านเพิ่มเติม →

มาฆบูชาเทศนา กัณฑ์ 2 โดย ท่านพุทธทาส ภิกขุ

หน้าที่ 1 – ความสุข 3 ระดับ
เมื่อตอนกลางวันก็ได้พูดถึงเรื่องความหมายของมาฆบูชาว่าเป็นวันพระอรหันต์ พระอรหันต์เป็นผู้สูงสุดมนุษย์ก็ตกความเป็นมนุษย์เป็นมนุษย์ที่เต็มสมบูรณ์ที่สุดที่นี้เราก็ยังไม่เต็มเราจะพยายามจะเดินให้เต็มเราจะเดินตามรอยทำตามรอยของพระอรหันต์ก็ต้องดูว่ามันตั้งต้นกันที่ไหนแล้วก็ไปจบกันที่ไหนนี่ดูว่าอะไรเกิดขึ้นมามันจึงจะจบจะต้องมีอะไรมันเกิดขึ้นเรื่องมันถึงจะจบในที่นี้ของให้กำหนดง่ายๆในที่นี้ละกันว่าเรื่องเกี่ยวกับความสุขมันมีอยู่ 3 ระดับ 3 ชั้นหรือ 3 ระดับเราก็ดูให้เห็นว่ามันเป็นอย่างไรระดับไหนเป็นอย่างไร

ระดับไหนเป็นอย่างไรระดับต้นที่สุดมันก็เป็นเรื่องของคนธรรมดา สามัญ ระดับคนสุดท้ายเป็นเรื่องของพระอรหันต์ความสุขอันดับสุดท้ายความสุขอันดับสุดท้ายก็เป็นเรื่องของพระอรหันต์มันเรื่องเดียวกันขอให้ตั้งใจกำหนดทำเรื่องความสุข 3 ระดับนี้เป็นหกลักเกณฑ์ที่แน่นเฟ้นมั่นคงก็ได้เหมือนกันแล้วมันก็จะง่ายดีหรือจะใช้เป็นหลักทั่วๆไป กระทั่งเด็กๆ กระทั่งผู้ใหญ่ ผู้เฒ่า ชาวบ้าน ชาววัดขอให้มีหลักเกณฑ์อันนี้เข้าใจหลักเกณฑ์อันนี
อ่านเพิ่มเติม →